(2007) Recensie: Saris F. 2007. Een eeuwvogels beschermen. LIMOSA 80 (4): 174-175.

Een eeuwvogels beschermen F. Saris 2007. KNNV Uitgeverij, Utrecht. ISBN 978-90-5011-237-6. 344 blz. plus DVD. Prijs: € 49,95.

Twaalf jaar na het standaardwerk 'In de ban van Vogels' (Voous 1995), en acht jaar na het honderdjarig bestaan van Vogelbescherming Nederland, is er eindelijk een boek verschenen over de geschiedenis van het beschermen van vogels. Waar 'In de ban van Vogels' een overzicht geeft van de ornithologie in Nederland, richt 'Een eeuw vogels beschermen' zich op de manier waarop de mens om is gegaan met de belangen van wilde vogels. Is het samensteller Frank Saris en zijn team van 20 auteurs gelukt omhet werk van prof. Voous aan te vullen en een nieuwstandaardwerk te schrijven?
      Het boek begintmet een aantal prikkelende vragen over de geschiedenis van Vogelbescherming. Wie waren de leidende figuren, met wie werd samengewerkt, en met wie niet? Heeft de vereniging goed aangevoeld wat er speelt bij de achterban, en op welke wijze heeft zij geprobeerd om haar doelen te bereiken? Om hierop een antwoord te kunnen geven is gekozen voor een combinatie van archiefonderzoek en het afnemen van interviews. De grote hoeveelheid nieuwe informatie die hierdoor is ontsloten maakt het voor de eerste keer mogelijk om de geschiedenis van Vogelbescherming kritisch te beoordelen.
      De samensteller begint met een overzicht van de veranderingen in de Nederlandse avifauna. De interessante analyse eindigt opvallend genoeg rond 1900, waarna direct het belangrijkste onderdeel van het boek volgt: een uitgebreide beschrijving van de ontwikkeling van Vogelbescherming. Frank Saris maakt het ontstaan, de terugval, en uiteindelijk toch de bloei van de vereniging inzichtelijk. Hij gebruikt hiervoor veel citaten en vermeldingen uit archieven. Zo lezen we dat Vogelbescherming in de jaren '50 en '60 een rustend bestaan leidde en vooral als oudedagsvoorziening voor Drijver diende. De vereniging was er in 1967 zo slecht aan toe dat een fusie met Natuurmonumenten als uitweg overwogen is. Pas na talloze schermutselingen tussen voor- en tegenstanders van de jacht kon onder de aanvoering van Siegfred Woldhek de groei naar de huidige 130 000 leden beginnen. Het hoofdstuk bevat een aantal interviewsmet oud-directeuren en -voorzitters, waarin vaak opvallend openhartig wordt ingegaan op de inhoudelijke koers van de vereniging.
      Het boek vervolgt met een uitstekend hoofdstuk van Joke Winkelman over de groei van de internationale vogelbescherming. Een aantal Nederlanders zoals Eduard Osieck, Jan Wattel en Siegfred Woldhek, overigens allen oud-leden van de Christelijke Jeugdbond van Natuurvrienden, blijken een sleutelrol te hebben gespeeld bij het ontstaan van Birdlife International.
      Na deze prima opening begint het boek helaas alle kanten op te waaien. Hoofdstukken over 'Vergiftigingen van vogels' en 'De Roek, een case study voor vogelbeheer in de twintigste eeuw' worden afgewisseld met schijnbaar willekeurig gekozen verhalen over filatelie, Schouwen en Noord-Brabant. De jacht krijgt met hoofdstukken zoals 'Meeuwenbestrijding in historisch perspectief' erg veel aandacht. Tegenover deze grote hoeveelheid pagina's over specialistische onderwerpen staat het vrijwel niet bespreken van andere delen van de geschiedenis van de vereniging. De jeugdleden komen er met één pagina erg karig vanaf, terwijl begin jaren '90 20% van het totale ledental uit Vrije Vogels bestond. Er wordt niet ingegaan op de vaak moeizame relatie tussen regionale vogelwerkgroepen, de regio-consulenten en het bureau in Zeist. Ook de ontwikkelingen in de optiek en de vogelgidsen, de opkomst van het recreatieve vogelen, trektellen en soortenjagen, de reactie van Vogelbescherming op ruilverkavelingen, aanleg van snelwegen zoals de A73, en grootschalige lozingen door olietankers, komen niet aan bod. De keuze voor het afdrukken van hedendaagse vogelfoto's in plaats van historisch materiaal is een gemiste kans. De prachtige historische 'vogelportretten' van Siegfred Woldhek maken gelukkig weer veel goed, net als de bijgevoegde DVD met historisch filmmateriaal.
      Samengevat is het niet duidelijk welk doel de 21 auteurs met dit boek voor ogen hadden. Is dit een overzicht van de geschiedenis van Vogelbescherming, een bundeling losse verhalen over het beschermen van vogels, of beide? Het boek geeft in ieder geval een tijdsbeeld van de rationele manier waarop het beschermen van vogels tegenwoordig vaakwordt aangepakt. In drie hoofdstukken staan verdragen, wetgeving en regels centraal. Het afsluitende verhaal bestaat uit een beoordeling van de veranderingen in de vogelstand aan de hand van beleidsdoelen.
      De hoofdstukken over de particuliere vogelreservaten en de ooievaarbuitenstations laten zien dat er nog een andere, meer mens- en emotiegedreven manier van vogels beschermen bestaat. Beide initiatieven zijn in de jaren'90 door Vogelbescherming afgeschaft, waardoor veel vrijwilligers zijn afgehaakt. Het lijkt er op dat de vereniging de aloude leus 'Natuurbeschermen is mensenwerk' wel erg letterlijk heeft vervangen door het motto 'Advocaat van de wilde vogels'.
      Als gevolg hiervan telt Vogelbescherming wel 130 000 leden en ruim 50 betaalde medewerkers, maar is de betrokkenheid van al deze leden gering. Een vergelijking met het buitenland was leerzaam geweest. Zo heeft Natuurpunt, de Vlaamse Birdlife-partner, de helft van het aantal leden van Vogelbescherming, maar wel 150 afdelingen en tientallen werkgroepen. De Britse RSPB telt 12 200 vrijwilligers en 175 lokale groepen.
      Met wat meer aandacht voor het beantwoorden van de vragen zoals gesteld in de inleiding, en wat minder aandacht voor postzegels verzamelen, zou dit boek een waardige aanvulling zijn geweest op 'In de ban van Vogels'. Nu blijft het te veel een losse bundel hoofdstukken zonder veel samenhang. Ondanks dit versnipperde karakter is het boek alleen al door de vele nieuw ontsloten informatie en anekdotes toch demoeite van het aanschaffen waard.

Recensie van Martijn de Jong

[gratis pdf] [english summary]