(2012) Recensie: Ottosson U, ... (et al), 2012 Fåglarna i Sverige antal och förekomst. LIMOSA 85 (4): 190-191.

Fåglarna i Sverige antal och förekomst U. Ottosson, R. Ottvall, J. Elmberg, M. Green, R. Gustafsson, R. Haas, N. Holmqvist, Å. Lindström, L. Nilsson, M. Svensson, S. Svensson & M. Tjernberg 2012. SOF Förlag, Mörbylånga. ISBN 9789188124005. Harde kaft, 592 pp. Prijs SEK 528 (ca. €64,-).

Sveriges Ornitologiska Förening (sof) heeft dit jaar de tweede Zweedse broedvogelatlas uitgebracht, met de titel 'Vogels in Zweden - aantallen en voorkomen'. De eerste broedvogelatlas dateert van 1999, maar was gebaseerd op veel oudere data en bevatte geen aantalsschattingen. Volgens de sof zelf 'heeft geen enkel ander land zulke gedetailleerde informatie over zijn avifauna gepresenteerd' als in deze nieuwe atlas. Zweden heeft sowieso een goede track record wat betreft het in kaart brengen van haar flora en fauna. Onder het ambitieuze project 'Nationalnyckeln till Sveriges Flora och Fauna' (nationale sleutel voor de Zweedse flora en fauna) zijn de laatste jaren 14 boeken over verspreiding en determinatie van veelal meer obscure groepen planten en dieren verschenen.
      De Zweedse avifauna is betrekkelijk gevarieerd. Ondanks de noordelijke ligging zijn de meeste West-Europese soorten vertegenwoordigd; ontbrekende soorten zijn bv. Zomertortel en Roodborsttapuit. Soorten als Draaihals (25 000 paren), Grauwe Klauwier (44 000) en Ortolaan (6300, maar zeer sterk afgenomen) zou je wellicht ook niet snel met Scandinavië associëren, maar zijn vrij algemeen in delen van het land. Een flink aantal typisch noordelijke soorten broedt uiteraard in de uitgestrekte taiga, alpiene toendra en langs de rotsige oostzeekusten (zoals bv. in totaal bijna een miljoen hoenderparen). Daarnaast pikt Zweden een aantal meer oostelijke soorten mee, zoals Sperwergrasmus, Withals- en Kleine Vliegenvanger, Struikrietzanger en Roodmus.
      De voertaal van het boek is Zweeds, maar alle soortteksten en de inleidende hoofdstukken hebben een Engelse samenvatting. Doordat de kern van het werk verder bestaat uit tabellen, kaartjes en ook veel foto's, is het boek ook voor Nederlanders met een interesse in avifauna's in het algemeen, of Zweedse broedvogels in het bijzonder, zeker het aanschaffen waard. In de inleidende hoofdstukken worden o.a. de doelstellingen en methodiek uitgelegd. Hier komen ook diverse interessante trivia en lijstjes langs, zoals een ranking van provincies op basis van aantallen soorten en een ranking van soorten op basis van aantallen broedparen, maar ook van biomassa. Daar blijkt dat de soort met verreweg de grootste biomassa in Zweden het Auerhoen is (>2000 ton, 350 000 paren). Het meest talrijk zijn Fitis (13.2 miljoen), Vink (9.4 miljoen) en Roodborst (3.8 miljoen). Ook andere soorten in de top 15 zijn ook in Nederland algemene broedvogels, behalve Keep (2.1 miljoen) en Koperwiek (1.1 miljoen). De soortenrijkste provincie (194) is het door land ingesloten Dalarna in Midden-Zweden, gevolgd door twee grote noordelijke provincies. In totaal herbergt Zweden zo'n 70 miljoen broedvogels verdeeld over 251 soorten.
      Een treurige schatting in het boek is dat het totaal aantal broedvogelparen met 30% is afgenomen sinds de jaren zeventig! Deze afname treft onder meer Grote Zee-eend, Korhoen, Ruigpootbuizerd, Kievit, Kemphaan, Watersnip, Wulp, Oeverloper, Reuzenstern, Velduil, Gierzwaluw, Witrugspecht (zo goed als uitgestorven, maar er zijn herintroductieprojecten herintroductieprojecten), Drieteenspecht, Veldleeuwerik, Duinpieper, Paapje, Glanskop, Matkop, Zwarte Mees, Spreeuw, Kneu, Ortolaan (80% sinds 1975!) en Bosgors. Sterk toegenomen soorten zijn er echter ook, o.a. Wilde Zwaan, Grauwe, Canadese- en Brandgans, Zwarte Zee-eend, Aalscholver, Rode Wouw, Zeearend, Sperwer, Kraanvogel, Grijskopspecht, Grote Lijster, Snor, Krekel-, Struikriet- en Bosrietzanger, collybita (zuidelijke) Tjiftjaf, Withalsvliegenvanger en Raaf.
      De soortteksten vormen het leeuwendeel van het boek. Op twee fraai vormgegeven pagina's per soort worden gepresenteerd: het geschatte aantal broedparen, twee foto's waarvan één vaak kenmerkende habitat weergeeft, een kaart met het voorkomen langs standardrutter (zie verderop), twee tabellen met aantallen per provincie, en een tekst. De laatste bespreekt habitatvoorkeur en verspreiding, geeft details over de aantalsschatting en bespreekt de aantalsontwikkeling. De aantalschattingen zijn gebaseerd op schattingen van dichtheden per habitat per provincie, vermenigvuldigd met hun oppervlakte, en voorzien van betrouwbaarheidsintervallen. De dichtheidsschattingen zijn op hun beurt tot stand gekomen op basis van een combinatie van voornamelijk broedvogelinventarisaties en standardrutter. Laatstgenoemde zijn gestandaardiseerde routes (716 landelijk) waarin één maal per jaar in mei-juli langs de randen van een 2x2km blok alle waargenomen vogels worden genoteerd. De kaartjes in elke soorttekst geven uitsluitend de resultaten van de gestandaardiseerde routes weer, niet de uiteindelijke geschatte dichtheden of aantallen. Voor algemene en wijdverbreide soorten komen deze twee heel aardig overeen en kun je dus in een oogopslag het voorkomen van een soort door het land overzien. Voor schaarse en lokale soorten geven de kaartjes echter veelal een slecht beeld van het eigenlijke voorkomen en moet men zich tot de tabellen wenden, die aantallen geven per län en per landskap (twee verschillende systemen van provincies die door elkaar lopen in Zweden). Voor wie niet goed bekend is met de Zweedse topografie kost het hierdoor moeite om een beeld te krijgen van de landelijke verspreiding. Dit is jammer; met twee kaartjes per soort, of zelfs één ingenieus ontworpen kaartje, had men ook dichtheden of totalen per provincie in een oogopslag duidelijk kunnen maken. Afgezien van dit minpuntje heb ik echter vrijwel niets op dit boek aan te merken; het is een fantastisch naslagwerk dat op overzichtelijke en aantrekkelijke wijze enorm veel data presenteert.

Recensie van Jelmer Poelstra Review of Jelmer Poelstra

[gratis pdf] [english summary]